Wat is je achtergrond?

‘Ik heb in 1992 mijn diploma verpleegkunde gehaald in Oostenrijk. De opleiding zag er heel anders uit dan tegenwoordig. We werden bijvoorbeeld niet opgeleid met het verwerven van competenties, maar met het leren uitvoeren van verpleegkundige handelingen. Eerst onder toezicht, daarna zelfstandig. Vergelijkbaar met de in-service-opleidingen in Nederland in de tweede helft van de vorige eeuw. Daarna heb ik een jaar stage gelopen in de Verenigde Staten stagegelopen.

Ook daarvan heb ik geleerd, vooral over verschillen met wat ik gewend was. Een voorbeeld: op de eerste hulp is de eerste vraag aan patiënten niet wat hen mankeert, maar of ze een geldige creditcard hebben. Eerst geld, dan zorg. Wat me daar ook opviel was de enorme trots die verpleegkundigen uitstralen als het over hun beroep gaat. Indrukwekkend.’

Zie je andere internationale verschillen?

‘Het is opvallend hoe we in Nederland alles in aparte stukjes hebben opgedeeld. Waardoor de samenhang soms uit het oog wordt verloren. Zo is de sterke scheiding tussen zorg en welzijn best vreemd. Dat wordt nog versterkt door aparte opleidingen en financieringsstromen. Dat kan anders.

‘Ik ben blij dat we steeds meer inter- en transprofessioneel opleiden’

Niet dat het zorgsysteem in het Verenigd Koninkrijk heilig is, maar daar wordt wel meer integraal gewerkt. Ik ben daarom ook blij dat we hier steeds meer inter- en transprofessioneel opleiden. Dan leren studenten al snel van andere beroepen én ermee samen te werken. Dat zal de kwaliteit van zorg bevorderen. Als docent heb ik me daar ook altijd voor ingezet.’

Wat was voor jou een belangrijke ontwikkeling?

‘De opkomst van de verpleegkundige diagnoses in de jaren ‘90 van de vorige eeuw. Daarvóór ging het vooral om verpleegkundige, vaak ook technische, handelingen. Ik heb de aandacht voor de verpleegkundige diagnoses nog net meegekregen in het laatste jaar van mijn opleiding. En zag dat het een grote verandering teweegbracht in het verpleegkundig handelen. De onderbouwing ervan werd sterker door te werken met de PES-structuur. Wat is het probleem, wat zijn de signalen en wat is daarvan de oorzaak?’

Wordt daar in alle sectoren mee gewerkt?

‘Vooral in de wijkverpleging. In het ziekenhuis lijken verpleegtechnische handelingen op de voorgrond te staan. Mede veroorzaakt natuurlijk door het vaak acute karakter van de opname, en de korte verblijfsduur. Ik zie dat in de wijk veel meer wordt gewerkt met een PES; daar begint de diagnosefase al bij de voortuin. Je ziet daar veel meer wat er allemaal speelt in het leven van mensen, en wat voor hen van belang is. Als verpleegkundige heb je daar ook een wat andere rol. Je werkt meer alleen, hebt mensen veel langer in zorg, leert hen en hun omgeving beter kennen en hebt daarom ook meer autonomie.’

Je bent nu een nieuw lectoraat begonnen. Gaat dat ook over verschillen in niveau tussen mbo- en hbo-verpleegkundigen?

‘Voor een belangrijk deel wel. Ik hecht eraan dat er in de zorg altijd, en op alle niveaus, samen wordt besloten in plaats van ieder voor zich en in plaats van besluiten voor de ander.’

Nu heet het een ‘bijzonder’ lectoraat. Wat is dat?

‘Een bijzonder lectoraat kent meestal een wat smallere focus dan een gewoon lectoraat. Bij mij gaat het over Samen Beslissen en de rol van verpleegkundigen daarbij. Verder werkt een bijzonder lectoraat altijd samen met een praktijkinstelling en wordt het extern gefinancierd.’

De naam van je lectoraat is ‘Samen Beslissen door verpleegkundigen’. Licht eens toe?

‘In het ziekenhuis zijn het de verpleegkundigen die het meest tijd doorbrengen met de patiënt en zijn/haar naasten. Zij leren meer dan de andere zorgprofessionals over hun behoeften, (on)mogelijkheden en wensen. En over wat voor hen belangrijk is in hun leven. Dit is belangrijk bij de keuzes voor de zorg die zij willen ontvangen. De uitdaging is hoe verpleegkundigen de participatie van patiënten bij het Samen Beslissen kunnen versterken. Welke rol kunnen verpleegkundigen spelen en welke competenties zijn nodig?’

Gaat het alleen om Samen Beslissen met patiënten?

‘Nee, dit gaat over meerdere niveaus. Het gaat niet alleen over het samen met de patiënt beslissen over verpleegkundige interventies, maar ook over het Samen Beslissen in het interprofessionele domein. Dat laatste is zeker van belang in complexe situaties, dus wanneer meerdere disciplines bij de patiënt zijn betrokken. Denk aan artsen, fysiotherapeuten, diëtisten, logopedisten, geestelijk verzorgers en maatschappelijk werkers.

‘Hoe versterken we de participatie van patiënten bij Samen Beslissen?’

Verpleegkundigen komen daarbij vanuit hun positie op voor de belangen van die patiënt, want zij hebben het meest contact met de patiënt. Het doel is informatie-uitwisseling en afstemming, wat de kwaliteit van zorg ten goede komt. Daarnaast kan de verpleegkundige een rol hebben als besliscoach. Bijvoorbeeld bij een complex medisch besluit dat een grote impact heeft op het leven van de patiënt. Een voorbeeld hiervan is al dan niet starten met immuuntherapie bij multiple sclerose. Met behulp van een evidence-based keuzehulp kan de verpleegkundige de patiënt ondersteunen bij het maken van een voor hem of haar goede keuze.’

Is dat laatste niet meer een rol van de arts?

‘Tot op zekere hoogte wel. Maar in de praktijk blijkt dat het er dan om allerlei redenen vaak niet van komt. En de verpleegkundige heeft nu eenmaal het meeste contact met de patiënt en weet als geen ander wat voor hem of haar belangrijk is.’

Blijkbaar zijn er nogal wat belemmerende factoren om werk te maken van Samen Beslissen.

‘Dat klopt. Uit de literatuur blijkt dat er op verschillende niveaus aspecten een rol spelen die Samen Beslissen belemmeren of juist faciliteren. Voorbeelden van aspecten die Samen Beslissen over verpleegkundige interventies belemmeren op patiëntniveau? Slechte ervaringen hiermee of een slechte fysieke of geestelijke conditie. Op verpleegkundig niveau zie je onder meer gebrek aan communicatievaardigheden en angst voor verkeerde beslissingen. Als faciliterende factor op patiëntniveau is de mondigheid van de patiënt beschreven. En op verpleegkundig niveau een positieve motivatie, aandacht kunnen hebben voor non-verbale communicatie en een professionele trots. Binnen het interprofessionele domein spelen andere aspecten een rol. Daar is het belemmerend als artsen de verpleegkundigen op dit gebied geen rol toestaan. Of dat verpleegkundigen deze rol zelf niet aannemen. Een gebrek aan interprofessionele richtlijnen helpt hierbij ook niet, net zo min als een gebrek aan samenwerkingsvaardigheden. Binnen dit domein helpt een groter rolbewustzijn van verpleegkundigen. En het zich bewust zijn van de mogelijk grote gevolgen van beslissingen voor patiënten.’

Hoe verhoudt Samen Beslissen zich tot het verpleegkundig proces?

‘Samen Beslissen is in alle fases van belang. Alleen wel steeds op een andere manier. Dat is ook iets wat we nog goed moeten uitvinden met elkaar. Het begint natuurlijk al in de anamnesefase, daar waar het gesprek op gang komt. En het erom gaat dat de patiënt duidelijk kan maken welke problemen worden ervaren, wat voor hem of haar belangrijk is, waar hij of zij (on)mogelijkheden ziet en welke wensen en voorkeuren er zijn.

Vervolgens kunnen op basis van Samen Beslissen doelen worden geformuleerd. Waarna de verpleegkundige vanuit zijn of haar professie in gesprek kan gaan over de juiste interventies. En daar samen over besluiten. Dit vereist dat het verpleegkundig proces goed wordt doorlopen, en dat is uitdagend. Zeker in het ziekenhuis, waar weinig tijd is om dit altijd helemaal te doorlopen. Je zou daar kunnen overwegen om uit te gaan van veelvoorkomende problemen en in kaart brengen waar dan de belangrijke beslismomenten zitten. En daar vervolgens op sturen.’

Zie je Samen Beslissen als een verpleegkundige interventie?

‘Nee, het is meer een sociale interventie. Het is feitelijk een afspraak over de manier waarop we met elkaar omgaan. Maar wel iets wat we in mijn ogen veel meer moeten doen dan tot nu toe gebeurt. En daar wil ik met mijn lectoraat graag aan bijdragen.’

Hoe ga je starten?

‘We zijn begonnen met onderzoek bij een specifieke doelgroep, in dit geval patiënten met kanker die met ontslag gaan. Vragen die daarbij centraal staan, gaan over de locatie waar de patiënt heengaat, maar ook het tijdstip van ontslag. En wat als er geen plek is op de plaats van voorkeur van de patiënt, maar wel ergens anders? Dan heeft Samen Beslissen ook ethische aspecten. We doen een participatief actieonderzoek.

Eerst vragen we naar de ervaringen van patiënten, naasten en ook verpleegkundigen. Daar maken we dan ervaringsmappen van, en vervolgens worden aandachtspunten geprioriteerd die verbetering behoeven. Ook hierbij zijn patiënten, naasten en verpleegkundigen betrokken. De volgende stap is het opzetten en pilots van Samen Beslissen- interventies, -tools en -handvatten. We ronden af met een procesevaluatie. Het project duurt twee jaar, We voeren het uit in samenwerking met verpleegkundigen van de afdeling oncologie van het Zuyderland Medisch Centrum.’

En wat onderzoek je dan?

‘Niet zozeer de uitkomsten van Samen Beslissen. Dat klinkt misschien raar. Maar er is al zo enorm veel en goed onderzoek gedaan naar de positieve effecten daarvan, dat nog meer onderzoek in mijn beleving niet nodig is. Mijn onderzoek richt zich veel meer op de implementatie van Samen Beslissen in een specifieke context. Hoe doe je dat? Waar lopen we tegenaan? Wat is nodig om dit structureel te integreren?

Dat onderzoek heeft bij voorkeur de vorm van participatief actieonderzoek. Een randomized controlled trial is hierbij niet mogelijk, maar ook niet nodig. De uitdaging zal zijn om Samen Beslissen zoveel mogelijk te integreren in de gangbare praktijk. Er moet niet een nieuwe, losstaand werkwijze op gang komen, maar iets wat mooi aansluit bij de huidige werkwijze. Ik zie hierbij een belangrijke rol voor verpleegkundigen om actief mee te doen. Vandaar ook het woord “door” in de titel van mijn lectoraat: Samen Beslissen door verpleegkundigen.’

Moeten we hier nu allemaal in worden opgeleid?

‘Ik weet niet of alle verpleegkundigen een aparte cursus moeten volgen. Ik zou het wel logisch vinden als dit onderwerp een vaste plek krijgt in intercollegiale toetsing. Zodat we elkaar kunnen bevragen en ondersteunen op het gebied van Samen Beslissen. Om dat te realiseren is verpleegkundig leiderschap van belang: verpleegkundigen moeten het willen oppakken. Daarnaast zou ik het goed vinden als er in het curriculum van de bachelor meer aandacht zou komen voor Samen Beslissen. En dan niet alleen de theorie, maar vooral ook het samen oefenen in het innemen van de hierbij relevante rollen.’

De lectorale rede van Albine is te downloaden op https://www.zuyd.nl/. Zoek op ‘Samen Beslissen door Verpleegkundigen’,