In samenwerking met het Kennisinstituut V&VN behandelt TvZ in deze rubriek verpleegkundige richtlijnen.¹ Deze keer: de richtlijn/handreiking Compressietherapie aan de onderste extremiteiten. Die is ontwikkeld door IQ Health, in opdracht van V&VN en ZonMw, en gepubliceerd in januari 2025.²

Aanleiding

Het doel van compressietherapie (drukbehandeling) aan de onderste extremiteiten is klachten aan delen van het lichaam van de heup tot en met de tenen te voorkomen, verminderen of op te lossen. De therapie wordt veelvuldig ingezet om oedeem te reduceren. Maar compressietherapie kan ook een effectieve manier zijn om klachten te verminderen bij sommige wonden, zoals ulcus cruris, diep veneuze trombose (bloedprop in een dieper gelegen ader) of erysipelas (acute infectie van de huid, wondroos genoemd).

‘Sluit eerst perifeer arterieel vaatlijden uit’

Het is onbekend hoeveel mensen jaarlijks gebruikmaken van compressie.³ De indicaties voor het toepassen van compressietechniek lopen uiteen, maar het gaat voornamelijk om mensen met veneuze en lymfatische aandoeningen. In de wijkverpleging past 61 procent van de verpleegkundigen en verzorgenden dagelijks compressietherapie toe.⁴ In de richtlijn/handreiking is de lange rekzwachtel buiten beschouwing gelaten. De reden: deze wordt in de praktijk steeds minder toegepast vanwege het hogere risico op complicaties.

Doel richtlijn

Het doel van de richtlijn/handreiking Compressietherapie aan de onderste extremiteiten is verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten in de wijkverpleging adviezen en handvatten te geven waardoor uitkomsten van compressietherapie bij zorgvragers verbeterd worden. De richtlijn/handreiking beoogt bestaande knelpunten rondom compressietherapie in de wijkverpleging op te lossen.

Aanbevelingen

De aanbevelingen in de richtlijn/handreiking worden in vier onderdelen uiteengezet. Het gaat om: (1) het verpleegkundig proces, (2) compressietherapie in relatie tot enkel-arm-index, (3) effectieve scholing om bekwaam te blijven en (4) het vergroten van de zelfredzaamheid van zorgvragers bij compressietherapie. Hieronder volgt een overzicht van adviezen voor zorgverleners in de wijkverpleging.

1. Informatie per fase van het verpleegkundig proces⁵

Om goede zorg te kunnen geven bij compressietherapie is informatie nodig. Dit geldt voor alle vier de fasen van het verpleegkundig proces: de start van de therapie (fase 1), de keuze voor een passende therapie (fase 2 en 3) en het evalueren of stoppen van de therapie (fase 4). Hieronder staat per fase welke informatie zorgverleners nodig hebben om goede compressiezorg te kunnen geven.

• Fase 1: start van de therapie
  In deze fase worden gegevens verzameld door het afnemen van de anamnese. Denk aan vragen als: wie is de voorschrijver en wie zijn de betrokken (para)medici, wat is de diagnose/indicatie en welke hoeveelheid druk en welk type compressie worden voorgeschreven? Ook meet de zorgverlener de omtrek van de benen en verzamelt hij of zij informatie over onder andere het sociale netwerk en de financiële situatie van de zorgvrager.
• Fase 2 en 3: bepalen van een passende compressietechniek
  • Fase 2: Het opstellen van een zorgplan waarin onder andere de zelfredzaamheid, de kennis en wensen van de zorgvrager en kenmerken van de huid worden vastgelegd.
  • Fase 3: Het vaststellen van interventies, waarbij gekeken wordt naar welke hulpmiddelen de zorgvrager kan gebruiken en hoe gezondheidsvaardig hij of zij is.
• Fase 4: evalueren of stoppen van compressietherapie
  In deze fase wordt gekeken of de gestelde doelen zijn behaald en wat het effect is van de compressietherapie. Dit gebeurt door de beenomtrek te meten en met de test van Godet. De zorgverlener kijkt ook of het compressiemateriaal moet worden vervangen, of er veranderingen in de situatie van de zorgvrager zijn en wat de ervaringen van de zorgvrager zijn.

2. Compressietherapie en enkel arm index

Voorafgaand aan compressietherapie is het belangrijk om uit te sluiten dat er sprake is van ernstig perifeer arterieel vaatlijden (PAV). Een manier om te bepalen of een zorgvrager PAV heeft, is het meten van de enkel-arm-index (EAI).

Is er geen EAI bepaald bij de zorgvrager voor wie compressietherapie is voorgeschreven door een behandelaar? Dan moeten de volgende punten worden meegenomen om te bekijken of er wel of geen compressie toegepast wordt:

• Is er door de behandelaar een diagnose gesteld die indicatie geeft om compressie toe te passen? Is hierbij de afwezigheid van contra-indicaties onderzocht?
• Zijn er kenmerken of risicofactoren bij de zorgvrager die wijzen op PAV? Zo ja, neem dan contact op met de voorschrijver of behandelaar. Ga met hem of haar na of deze risicofactoren bekend zijn en of compressie veilig toegepast kan worden.
• Blijf professioneel en zakelijk in de communicatie met de behandelaar of voorschrijver. Wees duidelijk over waarom je twijfelt of contra-indicatie voldoende is uitgesloten.
• Bepaal of de zorgvrager dreigende complicaties bij PAV kan signaleren. En of de zorgvrager instructies goed kan uitvoeren en hulp kan inschakelen bij complicaties.
• Informeer de zorgvrager over de mogelijke risico’s. Bespreek zijn of haar wensen en voorkeuren.

3. Scholing om bekwaam te blijven

Als zorgverlener is het belangrijk om je kennis over en je vaardigheden in compressietherapie bij te houden. Zo kun je de therapie op de juiste manier toepassen.

• Herhaal het oefenen van compressief zwachtelen regelmatig, bijvoorbeeld eens per één tot twee jaar. Het gebruik van een drukmeter leidt tot een beter leerresultaat. Alleen het volgen van theorie is niet voldoende. Combineer dit met het oefenen van het zwachtelen.
• Herhaal scholing over kennis van compressietherapie regelmatig, bijvoorbeeld eens per één of twee jaar. Dit kan klassikaal, via een e-learning of door een combinatie daarvan: blended learning. De scholing moet ten minste bestaan uit: anatomie, fysiologie & pathologie, werking en effecten van toepassen van compressie, de verschillende compressietechnieken en wanneer ze toegepast worden, huidzorg en leefstijladviezen.

4. Zelfmanagement bevorderen

De zorgverlener heeft een belangrijke rol in het bevorderen van zelfmanagement van compressietherapie door zorgvragers en hun naasten. Voorlichting geven verhoogt de therapietrouw van leefstijladviezen en werking van compressietherapie. Over de volgende onderwerpen moet voorlichting worden gegeven, met ondersteuning van schriftelijk of visueel materiaal:

• aandoening waarvoor compressie nodig is en wat compressie voor effect heeft;
• belang van het steeds dragen van compressiemateriaal;
• dagelijks uitvoeren van beenoefeningen wanneer compressiemateriaal wordt gedragen;
• goede huidzorg, zoals het gebruik van zeep-vervangende producten en verzorgende crème;
• hoog leggen van de benen boven harthoogte, zowel in rust als wanneer compressiemateriaal niet gedragen wordt; als dit niet mogelijk is, dan de benen horizontaal leggen;
• mogelijke complicaties, waaronder afknelling van de bloedtoevoer van de benen en hartfalen.

Daarnaast bevorderen de volgende interventies zelfmanagement: een passend compressiemateriaal kiezen en eventueel een aan- en/of uittrekhulpmiddel gebruiken of gebruikmaken van markeringen op compressiemateriaal. Als ook wondzorg nodig is, kan in overleg met de behandelaar een verbandkous als alternatief worden aangeboden.

‘Voorlichting verhoogt de therapietrouw van leefstijladviezen’

Raad zorgvragers en hun naasten af om zelfstandig korte rekzwachtels aan te brengen. Zij kunnen dit niet goed of doen het niet goed. Als zij dit wel willen doen, is het belangrijk om te controleren of het compressiemateriaal wordt aangebracht op de juiste manier en met de juiste druk.

Praktijkervaring⁶

Annemiek Mooij is verpleegkundig specialist wondexpertise. Zij organiseert scholing rondom wondzorg en heeft meegewerkt aan het ontwikkelen van de richtlijn/handreiking. Ze geeft aan dat artsen en verpleegkundig specialisten vaak onvoldoende onderbouwen waarom gestart moet worden met compressietherapie. ‘Vervolgens bepalen zij ook welk soort compressietherapie gegeven moet worden. Dit laatste is eigenlijk de taak van de wijkverpleegkundige.’ Mooij maakt duidelijk dat dit voor onduidelijkheid, verwarring en onzekerheid zorgt bij wijkverpleegkundigen en dat dit tijd en geld kost. ‘Door goed gecoördineerd te werk te gaan met meer eenduidigheid en visie én door goede scholing en voorlichting kunnen de verwarring, onduidelijkheid en onzekerheid worden weggenomen.’

Al deze informatie is vervolgens verwerkt in een samenvatting en informatie voor de zorgvrager op https://kennisplatform.venvn.nl.

Referenties

Literatuur

1. Kennisinstituut V&VN. https://www.venvn.nl/kennisinstituut-v-vn/
2. Kennisinstituut V&VN. Richtlijn Compressietherapie aan de onderste extremiteiten 2024. https://kennisplatform.venvn.nl/wp-content/uploads/richtlijnen/Handreiking-Compressietherapie.pdf
3. Vilans. Platform compressiehulpmiddelen. Module compressiehulpmiddelenzorg. 2020. https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/kwaliteitsinstrumenten/kwaliteitsstandaard-hulpmiddelenzorg—module-compressiehulpmiddelenzorg.pdf.
4. Joren C, Groot de K & Francke AF. Verpleging en verzorging bij compressietechnieken. Een Knelpuntenanalyse. Utrecht: Nivel; 2021.
5. Kennisinstituut V&VN. Benodigde informatie om goede compressiezorg te geven. 2025. https://kennisplatform.venvn.nl/wp-content/uploads/250415_VVN_Compressietechnieken_digitaal.pdf.
6. Kennisinstituut V&VN. Nieuwe richtlijn compressietherapie: 4 tips voor meer duidelijkheid en minder discussie. 2025. https://www.venvn.nl/nieuws/nieuwe-richtlijn-compressietherapie-4-tips-voor-meer-duidelijkheid-en-minder-discussie/